DEFLYASİYA NƏDİR?

Deflyasiya — qiymətlərin ümumi səviyyəsinin davamlı şəkildə azalmasıdır. Yəni, mallar və xidmətlər əvvəlkindən ucuzlaşır. Bu, inflyasiyanın tam əksidir.

Deflyasiyanın əsas xüsusiyyətləri:

• Əhalinin pul gəlirləri sabit qalır, amma mal və xidmətlərin qiymətləri aşağı düşür.

• Pulun alış qabiliyyəti artır – eyni pul vahidi ilə daha çox məhsul almaq olur.

• İqtisadiyyatda təklif tələbdən çox olur.

• Çox vaxt iqtisadi durğunluq və ya resessiya dövrlərində müşahidə olunur.

Deflyasiyanın mümkün səbəbləri:

• Tələbin kəskin azalması (məsələn, iqtisadi böhran zamanı insanlar az xərcləyir).

• Texnologiyanın inkişafı ilə məhsul istehsalının ucuzlaşması.

• Pul kütləsinin azaldılması (mərkəzi bankın sərt pul siyasəti).

Deflyasiyanın mənfi təsirləri:

• İnsanlar xərcləri təxirə salır, çünki sabah məhsullar daha da ucuz ola bilər.

• Şirkətlərin gəlirləri azalır → işçilər ixtisar olunur → işsizlik artır.

• Borcların dəyəri real olaraq artır (çünki pul dəyər qazanır).

Deflyasiyadan ən çox zərər çəkmiş ölkələr adətən uzunmüddətli iqtisadi durğunluq, zəif tələbat və azalan qiymətlər dövrünü yaşamış dövlətlərdir. Aşağıda deflyasiya səbəbilə ciddi iqtisadi çətinliklərlə üzləşmiş bəzi ölkələrin siyahısını təqdim edirik:

Yaponiya – "İtirilmiş onilliklər"

• Tarix: 1990-cı illərdən etibarən (xüsusən 1991–2010-cu illər arası)

• Səbəb: Daşınmaz əmlak və səhm bazarında “köpük” partlayışı → güclü deflyasiya və tələbatın çökməsi

• Nəticə: Uzunmüddətli iqtisadi durğunluq, maaşların artmaması, sərmayələrin zəifləməsi

• Xüsusiyyət: Mərkəzi Bank faiz dərəcələrini sıfıra endirsə də, tələbat canlanmadı

ABŞ – Böyük Depressiya dövrü

• Tarix: 1929–1933

• Səbəb: Səhm bazarının çökməsi → bank böhranları və istehlakçıların xərclərini azaltması

• Deflyasiya səviyyəsi: Qiymətlər təxminən 25–30% azalmışdı

• Nəticə: İşsizlik 25%-ə çatdı, istehsal və ticarət çökmüşdü

Yunanıstan – Borc böhranı sonrası dövr

• Tarix: 2010–2016

• Səbəb: Austerity (ixtisar) siyasətləri və borc böhranı → daxili tələbin azalması

• Nəticə: Maaş və pensiyalarda azalma, qiymətlərin ucuzlaşması, iqtisadi daralma

İspaniya – Avro borc böhranı fonunda

• Tarix: 2013–2016

• Səbəb: Avro Bölgəsi böhranı → zəif tələbat, yüksək işsizlik

• Nəticə: Deflyasiyaya yaxın vəziyyət, xüsusən daşınmaz əmlak sektorunda ciddi geriləmə